Πληθυσμιακή έκρηξη της πευκοκάμπιας στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου

Η φετινή πληθυσμιακή έκρηξη της πιτυοκάμπης (Thaumetopoea pityocampa), της γνωστής κάμπιας του πεύκου, δεν άφησε αλώβητα τα πολύτιμα δάση χαλεπίου πεύκης του Εθνικού Δρυμού Σουνίου. Προκειμένου να διαπιστωθεί το μέγεθος της προσβολής ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα πέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου, διενεργήθηκε αυτοψία από τον Δρ Π. Β. Πετράκη, ερευνητή του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και τον κ. Π. Καμπούρογλου, δασοπόνο και φυτουγειονομικό ελεγκτή του Δασαρχείου Λαυρίου.

Σύμφωνα με την γνωμάτευση που συνέταξε ο Δρ Πετράκης, ο πληθυσμός της πευκοκάμπιας δημιούργησε φέτος τεράστιες σε αριθμό και ένταση προσβολές στα πεύκα του δρυμού, ακόμα και στα μικρά σε ηλικία και διάμετρο κορμού, τα οποία υπέστησαν ολική αποφύλλωση. Στην ίδια γνωμάτευση περιγράφονται, επίσης, τα πιθανά αίτια της της πληθυσμιακής έκρηξης αλλά και τα προτεινόμενα μέτρα για τον έλεγχο του εντόμου. 

Το Δασαρχείο Λαυρίου από την πλευρά του, για την λήψη των προτεινόμενων μέτρων, ενημέρωσε εγγράφως την αρμόδια Διεύθυνση του Υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας ώστε να τύχει της ανάλογης χρηματοδότης. Ενημέρωσε, επίσης, και τους ΟΤΑ της περιοχής προκειμένου να λάβουν γνώση του προβλήματος, να αποφευχθεί η χρήση εντομοκτόνων σε κάθε περίπτωση και να διερευνήσουν τη δυνατότητα σύναψης προγραμματικών συμβάσεων προκειμένου να αναλάβουν οι ίδιοι την πραγματοποίηση ανάλογων μέτρων, εφόσον διαθέτουν την απαραίτητη χρηματοδότηση, για το επόμενο έτος.

---

 Έκθεση αυτοψίας στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου την 6-3-2016

Ο Εθνικός Δρυμός Σουνίου αποικείται από το κυρίαρχο είδος πεύκης Pinus halepensis και σποραδικά από το φυτεμένο είδος Pinus pinea (κουκουναριά) ενώ έχει υποστεί αναδασώσεις για να καλυφθούν οι απώλειες εξαιτίας δασικών πυρκαγιών. Στις αναδασώσεις αυτές δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε κατά κανόνα ο τοπικός φαινότυπος του πεύκου, που όπως φαίνεται υφίσταται κατά πολύ λιγότερο της επιπτώσεις της αποφυλλωτικής προσβολής της πευκοκάμπιας Thaumetopoea pityocampa (Lepidoptera,Thaumetopoeidae).

Η φετινή πληθυσμιακή έκρηξη της πευκοκάμπιας δημιούργησε τεράστιες σε αριθμό και ένταση προσβολές στα πεύκα του δρυμού. Ακόμα και τα μικρά σε ηλικία και διάμετρο κορμού πεύκα είχαν υποστεί ολική αποφύλλωση από το έντομο. Αυτό το φαινόμενο έχει συμβεί τουλάχιστον δύο φορές στο παρελθόν όπως δείχνουν οι ετήσιοι αυξητικοί δακτύλιοι. Κατά την επίσκεψή μας παρατηρήθηκε ότι το στάδιο του εντόμου ήταν η pre-pupa το οποίο δεν τρέφεται και σχηματίζει τις λίγες τελευταίες λιτανείες, που οδεύουν προς εύρεση κατάλληλου εδάφους για νύμφωση.

Οι αιτίες της πληθυσμιακής έκρηξης φαίνεται ότι είναι:

1. Η έλλειψη φυσικών εχθρών, που συγκρατούν και ελέγχουν τον πληθυσμό της πευκοκάμπιας. Τα ωοπαράσιτα, που επιφέρουν σημαντική μη εκκολαψιμότητα των αυγών της πευκοκάμπιας ήταν σπάνια, όπως έδειξαν οι ελάχιστες ωοθεσίες, που υπήρχαν στα δείγματα πεύκου που ελήφθησαν. Επιπλέον δεν παρατηρήθηκαν τα πτηνά που συνήθως τρέφονται με τις πευκοκάμπιες.
2. Οι ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, που δεν επέφεραν σημαντικά ποσοστά θνησιμότητας στις διαχειμάζουσες πευκοκάμπιες.
3. Η μικρή συγκόμωση των πευκοδένδρων, που επιτρέπει την αύξηση της θερμοκρασίας των φωλεών την ημέρα. Σε αυτό συνέβαλε και η περιορισμένη αραίωση που πρέπει να ακολουθεί τις αναδασώσεις .
4. Η επισκεψιμότητα του δρυμού που δεν επέτρεψε την ανάπτυξη πληθυσμών φυσικών εχθρών της πευκοκάμπιας. Για παράδειγμα το είδος πτηνού, που τρέφεται με την πευκοκάμπια δεν φώλιασε στον δρυμό εξαιτίας της όχλησης.

Για τον έλεγχο του εντόμου προτείνουμε:

1. Την αφαίρεση φωλιών πευκοκάμπιας, από ειδικό συνεργείο, από τους χώρους όπου επισκέπτονται ή ζουν άνθρωποι. Η αφαίρεση φωλιών προτείνεται να γίνει με μεθοδολογία, υλικοτεχνική υποδομή και μηχανικές διατάξεις, που θα προμηθευτούν από τον δήμο Λαυρεωτικής (ΔΛ) και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ).
2. Τα παρόδια πευκόδενδρα και αυτά, που υπάρχουν σε αρχαιολογικούς χώρους ή σε ανοιχτές εκτάσεις (π.χ. θερινή κατασκήνωση του Υπουργείου Γεωργίας) θα γίνουν χώροι μαζικής παγίδευσης (ΜΠ) (mass trapping) και τοπικά παρεμπόδισης σύzευξης (ΠΣ) (mating disruption). Τα υλικά και οι φερομόνες θα παρασχεθούν δωρεάν από το ΙΜΔΟ αλλά θα διαμορφωθούν κατάλληλα και θα τοποθετηθούν και αναρτηθούν από ειδικευμένους επιστήμονες του ΙΜΔΟ και των συνεργατών του.
3. Σε διάφορα σημεία του δρυμού, όπου δεν παρατηρείται προσβολή ή αυτή είναι μικρή θα τοποθετηθούν συλλεκτικές διατάξεις φυσικών εχθρών αυγών της πευκοκάμπιας. Οι συλλογές ωοπαρασιτοειδών θα γίνουν κυρίως σε πεύκα που έχουν υποστεί πολύ λίγη αποφύλλωση. Επιπλέον θα γίνει ανάλυση της τερπενικής κατατομής των βελονών ώστε να γίνει κατανοητή η μη προτίμηση της πευκοκάμπιας για αυτό το τροφικό υπόστρωμα.
4. Σε μερικές θέσεις του δρυμού θα τοποθετηθούν φωλιές πτηνών, φυσικών εχθρών, όπου αναμένεται να χρησιμοποιηθούν από τα κατάλληλα είδη (π.χ. τσαλαπετεινοί). Η χρήση των φωλεών θα πιστοποιείται με παρατηρήσεις εντεταλμένου για αυτό κατάλληλου επιστημονικού προσωπικού. Θα γίνει μάλιστα και πρόβλεψη για ορισμένες φωλιές η ύπαρξη κλειστού κυκλώματος εικονοληψίας και υπέρυθρου φωτισμού ώστε να εξυπηρετείται η μη παρεμβατική/ενοχλητική παρακολούθηση της πορείας ανάπτυξης των νεοσσών για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
5. Σε κανένα σημείο ή μεμονωμένο πεύκο του δρυμού ή της ευρύτερης περιοχής δεν θα γίνει χρήση εντομοκτόνων. Επίσης δεν θα πρέπει να γίνει χρήση εντομοπαθογόνων οργανισμών (ΕΟ) (π.χ. Bacillus thuringiensis var. kurstaki) επειδή με αυτή την αντιμετώπιση επηρεάζεται η λεπιδοπτεροπανίδα του δρυμού. Η χρήση των ΕΟ το φθινόπωρο επιπλέον προσβάλει την εντομοπανίδα των φθινοπωρινών επικονιαστών. Σημαντική θνησιμότητα ή υποθνησιμότητα επιφέρεται στους πληθυσμούς των μελισσών, που είναι αρκετοί στην περιοχή του δρυμού.

Η αντιμετώπιση απαιτεί την σύναψη προγραμματικής συμφωνίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων. Τα αποτελέσματα της διαχείρισης – αντιμετώπισης θα γίνουν εμφανή την νέα αυξητική περίοδο της πευκοκάμπιας ενώ ορισμένες εργασίες μπορούν να εκκινήσουν άμεσα.

Όσον αφορά την προσβολή των ευκαλύπτων αυτή φαίνεται να περιορίζεται στα μεγάλης ηλικίας άτομα ενώ τα πλέον πρόσφατα φυτεμένα είναι εύρωστα. Πάντως οι μεγάλες στοές και όζοι του κορμού οφείλονται στο έντομο Phoracantha semipunctata (Coleoptera, Cerambycidae) ενώ τα φαγώματα της άνω και κάτω επιφάνειας του φύλου πιθανότατα οφείλονται σε φυλλορυκτικά έντομα και ενδεχομένως στο έντομο Gonipterus scutellatus (Coleoptera, Curcullionidae). Γι’ αυτό χρειάζονται πολλά και τακτικά δείγματα ώστε να διαλευκανθεί η ύπαρξη ή όχι του δεύτερου εντόμου καραντίνας.

Δρ Π. Β. Πετράκης

Πηγή: http://dasarxeio.com/2016/04/04/302-7/